Eerste vredesorganisaties

van 1800 tot 1900

logo

geschiedenis
vredesbeweging






Als reactie op de verwoestingen die de legers van Napoleon alom in de wereld aanrichtten werd in 1815 the New York Peace Society en in 1819 in Engeland de English Peace Society opgericht. Pogingen om ook in Nederland daarvan een afdeling te stichtten mislukten in 1844. Wel ontstonden er plaatselijk kleine vredesgroepen van Quakers, doopsgezinden, liberalen en socialisten. De achtergrond van deze groepen was zo verschillend dat van samenwerking geen sprake was. De verhalen over de Krim-oorlog (1855) en de Frans-Duitse oorlog van 1870 waren aanleiding tot een sterke groei van de vredesgroepen.

In Nederland ontstond in 1871 de Algemene Nederlandsche Vredesbond. Centraal stond bij de Vredesbond de totstandkoming van een internationale rechtsorde, die regels moest vaststellen die voor alle staten zouden gelden. Volkenrecht en arbitrage moesten oorlog voorkomen, verdedigingsoorlogen en koloniale oorlogen bleven toegestaan.

Daarnaast was de radicaal socialistische beweging onder leiding van de toen nog Lutherse Dominee Domela Nieuwenhuis (1846-1919) zeer actief. Domela liet in 1879 het eerste nummer van "Recht voor Allen" verschijnen. De beweging wilde de gewone burger, de arbeider, mobiliseren. Door de onwil om te vechten en de weigering wapens te fabriceren zou oorlog onmogelijk worden.

Hoewel de vredesbeweging in het buitenland sterk groeide, bleef in Nederland het aantal leden gering. Het aantal leden van de Vredesbond was in 1891 teruggelopen van 2750 naar 400 leden. De plaatselijke vredesgroepen namen toe van 2100 naar 3200 leden. Veel activiteit werd niet ontwikkeld en nieuwe ideeën kwamen er niet. Die moesten komen van nieuwe groepen zoals "Vrede door Beschaving", opgericht in 1884, met als doel verandering van het sterk nationalistische onderwijssysteem.

In 1897 werd de "Wereldbond voor Vrede en Vrij Internationaal Verkeer" opgericht, met als strategie oorlog te voorkomen door vrijhandel. De belangrijkste vernieuwing kwam echter van de oprichting van de "Vrouwenbond" in 1898. Door haar propaganda en door het oprichten van plaatselijke afdelingen groeide de vrouwenbond in 1 jaar van 2000 tot 10.000 leden.

In 1899 deed de Russische Tsaar aan Koningin Wilhelmina het voorstel een internationale vredesconferentie te houden om tot volkenrechtelijke afspraken te komen en om arbitrage bij internationale conflicten verplicht te stellen. Dat werd het eerste "Hague Appeal for Peace".
De Vrouwenbond stelde in samenwerking met de Vredesbond een manifest op en verzamelde daaronder 205.791 handtekeningen die aan de Tsaar werden overhandig. De geslaagde samenwerking tussen de Vredesbond en de Vrouwenbond leidde in 1901 tot een fusie onder de naam van "Algemene Nederlandsche Bond voor Vrede en Recht".

De Haagse conferentie was voor de vredesbeweging van groot belang. Niet zozeer vanwege de resultaten. Die werden ook niet zo verwacht van de regeringsleiders. Domela Nieuwenhuis wantrouwde de goede bedoelingen van de initiatief nemers. Maar door de conferentie in ons land werd het streven naar vrede en het bevorderen van arbitrage een belangrijk punt in de politiek. Het geloof in succes groeide daardoor sterk en daarmee de ledenaantallen. In Duitsland, Oostenrijk en de Scandinavische landen ontstonden vredesgroepen en in Engeland, Frankrijk en Nederland kwamen er nieuwe bij.

Zo ontstond er een radicale vredesgroep rond het blad Vrede. Eén van de oprichters, J.K. van der Veer weigerde in 1896 schuttersdienst in Middelburg en is de eerste principiële dienstweigeraar. De groep keerde zich niet alleen tegen oorlog en tegen verheerlijking van de staat maar koos ook voor een persoonlijk leven zonder geweld. Daarmee was deze groep ook de eerste geweldloze groep. De ideeën van de groep waren geënt op de ideeën van Tolstoj.

Tolstoj

foto Tolstoy Lew Nikolajewitsj Tolstoj, die leefde van 1828-1910, werd door de Krim-oorlog tot het pacifisme bekeerd. Hij stelde in zijn boeken gerechtigheid en vrede centraal en kwam op grond daarvan tot een nieuwe moraal.
Van zijn beroemde boek "Oorlog en Vrede" werden meer dan 20.000 ex. in Nederland verkocht. In zijn leven onder de boeren bracht hij deze ideeën ook in praktijk. Zijn oproep tot dienstweigering werd door Van der Veer in Middelburg gedrukt en verspreid. Eerst vanuit kerkelijke zijde later ook van algemene zijde werd veel aandacht aan zijn werk geschonken. Het tweedelig pacifistisch standaard werk van Bart de Ligt "Vrede als daad" is op de denkbeelden van Tolstoj geënt, maar ook op de geweldloosheidsideeën van Mahatma Gandhi.

hoofdmenu    info museum    uw reactie

Laatst gewijzigd: 19 augustus 2004