Tolstoy’s jeugd werd gekenmerkt door verlies; zijn moeder stierf toen hij slechts twee jaar oud was, en zijn vader overleed toen hij negen was. Deze vroege verliezen maakten hem introspectief en droegen bij aan zijn zoektocht naar betekenis in het leven. Hij begon zijn studie rechten en oosterse talen aan de Universiteit van Kazan, maar raakte al snel gedesillusioneerd en verliet de universiteit zonder zijn studie af te ronden. In plaats daarvan keerde hij terug naar Jasnaja Poljana en begon te schrijven, wat uiteindelijk zijn roeping zou blijken.

In 1851 sloot Tolstoy zich aan bij het Russische leger en nam hij deel aan de Krimoorlog. Zijn ervaringen in de oorlog hadden een diepe invloed op hem en vormden de basis voor zijn eerste succesvolle literaire werken, zoals de Sevastopol Verhalen, die het harde, vaak absurde leven van soldaten op het slagveld beschrijven. Deze verhalen brachten Tolstoy erkenning als schrijver en vormden een voorloper van de realistische stijl die zijn latere werken zou kenmerken.

Tolstoy’s meesterwerk, Oorlog en Vrede (1869), is een episch verhaal dat het leven van verschillende Russische families volgt tijdens de Napoleontische oorlogen. Het boek staat bekend om zijn diepe psychologische inzicht, historische nauwkeurigheid, en complexe personages. Anna Karenina (1877), een ander van zijn grote werken, is een tragische roman over liefde, huwelijk, en de hypocrisie van de Russische aristocratische samenleving. Beide boeken worden beschouwd als hoogtepunten van de wereldliteratuur.

Naast zijn literaire successen was Tolstoy ook een filosoof en maatschappelijk hervormer. In de jaren 1870 onderging hij een spirituele crisis, waardoor hij zijn leven en overtuigingen radicaal herzag. Hij verwierp de orthodoxe christelijke leer en ontwikkelde een eigen, op de Bergrede van Jezus gebaseerde ethische filosofie, gericht op geweldloosheid en eenvoudige, zelfvoorzienende levenswijze. Deze ideeën, beschreven in werken als De Bekentenis (1882) en Het Koninkrijk Gods is binnen in U (1894), hadden een grote invloed op toekomstige pacifisten, waaronder Mahatma Gandhi en Martin Luther King Jr.

Tolstoy stichtte ook scholen voor boerenkinderen en pleitte voor onderwijs en gelijkheid. Zijn ideeën brachten hem echter in conflict met zowel de kerk als de staat, en hij werd in 1901 geëxcommuniceerd door de Russisch-orthodoxe Kerk.

Ondanks zijn rijkdom leefde Tolstoy in zijn latere jaren als een eenvoudige boer, wat leidde tot conflicten met zijn familie, vooral zijn vrouw, Sofya Andrejevna. Hun huwelijk, dat in 1862 begon en dertien kinderen voortbracht, werd steeds moeilijker door Tolstoy’s groeiende ascetisme en zijn afstand nemen van wereldse zaken.

In 1910, op 82-jarige leeftijd, verliet Tolstoy onverwacht zijn huis en vertrok te voet op een spirituele zoektocht. Hij werd ernstig ziek en stierf op 20 november 1910 in het kleine station van Astapovo, ver weg van de rijkdom en status waarin hij was geboren.

Tolstoy’s literaire en filosofische nalatenschap blijft tot op de dag van vandaag invloedrijk. Zijn werk blijft lezers inspireren door zijn diepgaande verkenning van de menselijke natuur en zijn compromisloze zoektocht naar waarheid en rechtvaardigheid.