Tutu werd geboren op 7 oktober 1931 in Klerksdorp, een stad in de toenmalige Transvaal-provincie. Zijn vader was een onderwijzer en zijn moeder werkte als kok. Hoewel Tutu aanvankelijk een carrière als leraar ambieerde, werd hij door de onderdrukkende onderwijspolitiek van de apartheidsregering gedwongen een andere richting op te gaan. Hij koos ervoor om theologie te studeren en werd in 1961 tot anglicaans priester gewijd.

In de jaren 1960 en 1970 studeerde en werkte Tutu in het buitenland, onder andere in het Verenigd Koninkrijk, waar hij diep werd beïnvloed door theologische stromingen die sociale rechtvaardigheid benadrukten. Bij zijn terugkeer in Zuid-Afrika werd hij een van de meest uitgesproken religieuze leiders tegen de apartheid. Als secretaris-generaal van de Zuid-Afrikaanse Raad van Kerken (1978–1985) gebruikte hij zijn positie om de regering openlijk te bekritiseren en riep hij op tot economische sancties tegen Zuid-Afrika.

Zijn vreedzame maar vastberaden strijd tegen de apartheid leverde hem in 1984 de Nobelprijs voor de Vrede op, waarmee hij internationale erkenning kreeg als een belangrijke stem voor gerechtigheid. Ondanks dreigementen en kritiek vanuit de blanke regering bleef Tutu pleiten voor een vreedzame overgang naar democratie en riep hij op tot een samenleving gebaseerd op gelijkheid en verzoening.

Na de vrijlating van Nelson Mandela in 1990 en het einde van de apartheid in 1994 werd Tutu voorzitter van de Waarheids- en Verzoeningscommissie (TRC), een initiatief dat bedoeld was om de misdaden van het apartheidsregime te onderzoeken en slachtoffers een platform te bieden. Tutu geloofde in de kracht van waarheid en vergeving en moedigde Zuid-Afrikanen aan om het verleden onder ogen te zien zonder wraak te zoeken. Zijn emotionele en vaak hartverscheurende betrokkenheid bij de TRC maakte hem tot een nationaal en internationaal symbool van moreel leiderschap.

Naast zijn werk in Zuid-Afrika bleef Tutu zich inzetten voor mensenrechten wereldwijd. Hij sprak zich uit tegen corruptie, armoede en de schending van burgerrechten, zowel in Afrika als daarbuiten. Hij was ook een fervent voorstander van LGBTQ+-rechten, waarmee hij zich onderscheidde van veel andere religieuze leiders in Afrika.

Hoewel hij zich in 2010 grotendeels uit het openbare leven terugtrok, bleef Tutu invloedrijk en geliefd. Hij overleed op 26 december 2021 op 90-jarige leeftijd, maar zijn nalatenschap leeft voort als een baken van hoop, verzoening en vreedzaam activisme. Zijn diepe geloof in de menselijke waardigheid en zijn oproep tot een rechtvaardigere wereld blijven een inspiratie voor velen.